Susiec i okolice
Do Suśca można dojechać dogodnie samochodem z Tomaszowa Lubelskiego (17 km), Lubaczowa (33 km), Narola, Józefowa lub Biłgoraja. Autobusem komunikacji publicznej można dotrzeć z Tomaszowa Lubelskiego lub z Biłgoraja przez Józefów. Możliwy jest również dojazd koleją z jednej strony z Warszawy przez Lublin, a z drugiej z Wrocławia przez Rzeszów i Przeworsk.
Susiec
Wieś, siedziba urzędu gminy w powiecie tomaszowskim, województwie lubelskim. Położona jest na Roztoczu Środkowym, na północno-wschodnim skraju Puszczy Solskiej, na pograniczu Płaskowyżu Grabowicy na północy i piaszczystego Obniżenia Suśca na południu. W dniu 31 XII 2003 roku Susiec liczył 1326 mieszkańców.
Na terenie Suśca odkryto ślady osadnictwa z I tysiąclecia n.e. Tereny Suśca przeszły na własność twórcy Ordynacji Zamojskiej kanclerza Jana Zamoyskiego pod koniec XVI wieku razem ze starostwem zamechskim. Były one niezasiedlone i pokrywał je zwarty bór. Pierwotna nazwa brzmiała prawdopodobnie Suszec i oznaczała miejsce suche, piaszczyste, nieurodzajne. Pierwsza wzmianka o działalności gospodarczej na tym terenie pochodzi z 1582 roku i mówi o istnieniu młynów na Potoku Łosinieckim - Sikliwców i Świdów, dziś przysiółków o tych samych nazwach. Należy sądzić, że były to młyny pilne, czyli tartaki, pracujące na rzecz Ordynacji.
Pod datą 1643 rok znany jest zapis o młynie na rzece Wieluńce (zwanej też Wieluń, Wieleń) - dzisiejszym Jeleniu. W tym też roku trzeci z kolei ordynat, zwany z Sienkiewiczowskiego Potopu, Jan Zamoyski Sobiepan, zezwolił niejakiemu Zielińskiemu na przeniesienie spod Szarej Woli (koło Tomaszowa Lubelskiego) huty produkującej żelazo z rud darniowych w lasy zamechskie na uroczysko Susiec zwane. Od tego czasu szybko rozwijało się osadnictwo. W XVIII wieku, dzięki pokładom rudy darniowej okolice stały się największym ośrodkiem przemysłu metalurgicznego ordynacji, następnie dzięki zasobom piasków szklarskich także szklanego (huty i kuźnice w sąsiednich wsiach: Rybnicy i Paarach). W ówczesnych inwentarzach Susiec wymieniany jest wespół z Huciskiem lub Hutą Susiecką. Wchodząc w skład ordynacji, wieś w 1792 roku należała do jej klucza rybnickiego, zaś w następnym stuleciu sama stała się ośrodkiem dóbr ordynackich. Przed 1800 rokiem pojawił się po raz pierwszy nazwa Skwamiki - dzisiejsze Skwarki - od gorąca (skwaru) panującego w hucie. Tak nazywa się obecnie centralna część Suśca. W 1830 roku, z powodu wyczerpania surowców dla huty większość mieszkańców Skwarków przeniesiono do nowo założonej wsi Zamiany koło Tomaszowa Lubelskiego.
Około 1800 roku powstał w Suścu kościół drewniany, a w latach 1862-1868 murowany kościół parafialny pw. św. Jana Nepomucena.
W czasie rozbiorów wieś znajdowała się blisko granicy Królestwa Polskiego z Galicją. Z powodu ciężkich warunków życia ludność trudniła się przemytem towarów. Pod koniec XJX wieku wieś liczyła około 600 mieszkańców i słynęła z bogatych pasiek. Jak mówi dziewiętnastowieczna notka, była to ...okolica wsi lesista (przeważnie lasy sosnowe), grunt po części piaszczysty, po części kamienisty. Włościanie, pomimo nieurodzajnej gleby, hodują wiele bydła i owiec, dzierżawiąc od ordynacji leśne pustki i łąki. Przy tym trudnią się hodowlą pszczół i posiadają bogate pasieki. Spis ludności w 1880 roku wykazał tu 559 mieszkańców, w tym 49 grekokatolików. Spis z 1921 roku (wówczas w gminie Majdan Sopocki) wspominał już o 940 mieszkańcach, w tym o 15 Żydach i 28 Ukraińcach.
We wrześniu 1939 roku Susiec stał się terenem walk. Okolice Wapielni były od 17 IX 1939 roku rejonem koncentracji głównych sił armii Lublin i Kraków. We wsi oraz w jej okolicy działania armii Lublin i Kraków osłaniała 6. Dywizja Piechoty gen. Bernarda Monda, działająca w składzie Grupy Operacyjnej Boruta, pod dowództwem gen. Mieczysława Boruty-Spie-chowicza. W rejonie Suśca dywizja ta natknęła się na zgrupowanie nieprzyjaciela wsparte czołgami. W celu otwarcia sobie drogi na południe podjęła walkę. W tym czasie 3, Batalion 12. Wadowickiego Pułku Piechoty dowodzony przez ppłk. Romana Warta obszedł wieś Paary i zajął Narol.
W 1939 roku powstała w Suścu i okolicznych miejscowościach organizacja konspiracyjna Konsolidacja Obrońców Niepodległości KLON, która następnie weszła do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Siatka KLON została częściowo rozbita przez hitlerowców w 1942 roku. Nie powstrzymało to jednak rozwijającego się ruchu oporu.
We wsi miały miejsce liczne akcje partyzanckie. Na przykład w styczniu 1943 roku oddział AK Konrada Bartoszewskiego ps. Wir zniszczył stację kolejową. W lutym tego roku oddział Batalionów Chłopskich pod dowództwem Antoniego Wróbla ps. Burza stoczył walkę z hitlerowcami, rozpoczynając w ten sposób swój udział w powstaniu zamojskim, natomiast oddział AK Tadeusza Kuncewicza ps. Podkowa spalił na stacji 14 cystern z ropą. W czerwcu i lipcu 1943 roku partyzanci z Grupy Operacyjnej im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego ps. Grzegorz trzykrotnie wykoleili hitlerowskie pociągi, zaś w grudniu połączone oddziały BCh Burzy i Jana Kędry ps. Błyskawica zniszczyły tartak broniony przez hitlerowców.
W 1944 roku nasiliły się działania partyzanckie. W ich wyniku linia kolejowa biegnąca przez Susiec była nieczynna całymi tygodniami. Wywiad złożony z miejscowych kolejarzy informował partyzantów o cenniejszych transportach portach niemieckich, które następnie wykolejano. Na przykład w nocy z 14 na 15 II część batalionu mjr. Piotra Kulbaki oraz I Ukraińskiej Dywizji Partyzanckiej im. Sidora Kowpaka, dowodzonej przez Piotra Werszyhorę, a także kompania AK Włodzimierza Hascewicza Wara zniszczyły most na Potoku Łosinieckim, a następnej nocy - stację w Suścu. W tym samym miesiącu kowpakowcy przechodzący przez wieś zestrzelili hitlerowski samolot ME-323 Gigant.
Susiec został wyzwolony spod okupacji niemieckiej 22 VII 1944 roku przez wojska I Frontu Ukraińskiego Iwana Koniewa.
Susiec, obok Zwierzyńca i Krasnobrodu, to jeden z najważniejszych węzłów szlaków turystycznych na Roztoczu. Przy stacji kolejowej Susiec mają początek lub obok niej przebiegaj ą następujące szlaki:
zielony (im. Władysławy Podobinskiej) do Zamościa (55,7 km) przez wzniesienie Wapielnia (9,8 km) i Krasnobród (21,6 km);
czarny (Walk Partyzanckich) z Tomaszowa Lubelskiego do Górecka Kościelnego i dalej do Bidaczowa;
czerwony (Krawędziowy) do Zwierzyńca;
żółty (Południowy) do Narola, dawniej aż do Horyńca;
niebieski (Szumów), okrężny.
Zabytki:
1. Kościół parafialny pw. sw. Jana Nepomucena, wzniesiony w latach 1862-1868. Do 1910 r. byt filialnym kościołem parafii tomaszowskiej, potem kościołem parafialnym pw. św. Jana Nepomucena. Część jego wyposażenia pochodzi z cerkwi unickiej znajdującej się niegdyś na pobliskim wzniesieniu Kościółek (Zamczysko, por. opis szlaku 11). W ołtarzu głównym obraz św. Jana Nepomucena (z XVIII w.) i Matki Bożej Częstochowskiej. W prawym ołtarzu bocznym uwagę zwraca obraz św. Mikołaja z XVIII w. Organy (8-głosowe) zostały tu przywiezione z Zamchu. W kościele znajdują się urny z ziemią pochodzącą z miejsc bitew okresu II wojny światowej. Obok świątyni kamienny krzyż z XVIII w. przeniesiony z wzniesienia Kościółek.
2. Dzwonnica drewniana z lat 20-tych XX w., obok dzwonnica z 1974 r.
3. Młyn wodny drewniany zbudowany w 1925 r. Później używany jako elektryczny. Obok malowniczy staw młyński zwany Morskim Okiem.
4. Figury przydrożne wykonane z wapienia przez kamieniarzy z Józefowa. W centrum, naprzeciw domu nr 116 stoi figura z 1902 r. w formie słupa zwieńczonego latarnią z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego. Na zachodnim końcu wsi, na granicy z Oseredkiem, krzyż z 1865 r. w otoczeniu akacji. Natomiast na wschodnim krańcu wsi, przy drodze do Rybnicy, typowa figura z początku XX w., w formie smukłego obelisku zwieńczonego krzyżem.
Komunikacja
Stacja PKP Susiec znajduje się przy linii Zawada - Bełżec (por. uwagi o rozto-czańskich liniach kolejowych zamieszczone w dodatku turystycznym). Bezpośrednie połączenia z Zamościem, Lublinem, Warszawą, Krakowem i Wrocławiem. Lokalnie można tu dojechać autobusami PKS i „Autonaprawy", głównie z Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego.
| Noclegi
Camping (sezonowy), ul. Tomaszowska 7, tel. (0-84) 665 48 94. Dojście od stacji PKP jakimkolwiek szlakiem turystycznym. Dom wycieczkowy „Lech" (całoroczny, zimą po uprzedniej rezerwacji), ul. Partyzantów 16, tel. (0-84) 665 48 87. Dom wycieczkowy znajduje się w pobliżu campingu, dojście pokazują tablice. W Suścu znajdują się liczne kwatery agroturystyczne, informacja w Urzędzie Gminy Susiec, tel. (0-84) 665 48 93. Schronisko PTSM (sezonowe, szkoła podstawowa), ul. Tomaszowska 53, tel. (0-84) 665 48 11. Dojście od stacji PKP jakimkolwiek szlakiem turystycznym. Ośrodek wczasowy w Suścu posiada PKP (ul. Polna 3, przy stacji kolejowej, dla gości udostępniany jest basen), tel. (0-84) 665 48 76, rezerwacja miejsc także poprzez PKP Lublin, tel. (0-81) 531 34 57. Nad Jeleniem powstał ośrodek wczasowy „Karolinka", tel. (0-84) 665 48 18. Swoje ośrodki mają w Suścu także PKS (ul. Tomaszowska) i „Harctur" (ul. Leśna).
Trasy turystyczne
Szlak „szumów" do rezerwatu „Nad Tanwią" (niebieski, 17 km), ścieżka dydaktyczna „Nad Tanwią" (znaki czerwone, 4 km, por. trasa 17), szlaki: z Krasnobrodu na Wapielnię (zielony, 25,5 km), z Tomaszowa Lubelskiego (czarny, 19,5 km), z Bełżca (czarny i niebieski, 30 km), do rezerwatu „Czartowe Pole" (czerwony, 15 km), do Majdanu Sopockiego i dalej do Nowin (znaki czerwone i czarne, 22 km), oraz do Borowych Młynów (14 km, por. część trasy 54). Z Suśca osiągalny jest także odcinek szlaku „centralnego" (niebieski) Bełżec - Ciotusza Stara (omawiamy go w tym przewodniku jako trasę 22). Opisujemy również trasę prowadzącą w dolinie Tanwi (Susiec - Narol, 18 km).
=====================================
Autor: Paweł Wład, Marek Wiśniewski
Wydawnictwo naukowe turystyczne i edukacyjne wydanie III
Mielec 2004
|
Linki:
|
