Zarys historyczny
Miasto Narol zwane dawniej Florianów otrzymało przywilej lokacyjny od króla Zygmunta Wazy 2 października 1592 roku dzięki staraniu właściciela tych dóbr Floriana Łaszcza herbu Prawdzic, syna Stanisława Łaszcza Nieledewskiego wojskiego horodelskiego i Anny Wituchowskiej. Ziemię, na której ulokowano miasto, Stanisław Łaszcz nabył wraz ze wsią Narol od Stanisława Marcinkowskiego herbu Topór w 1580 roku. Tereny te wraz ze wsiami Pieniany i Rudy Wołoskiej przypadły w spadku jednemu z czterech synów Stanisława Łaszcza - Florianowi Łaszczowi. Florianów został lokowany na prawie magdeburskim i jak w każdym mieście na prawie niemieckim obok wójta reprezentującego właściciela miasta funkcjonowały władze samorządowe, a na mocy przywileju miasto otrzymało prawo do organizowania cotygodniowych targów oraz trzech dorocznych jarmarków. Nowo lokowane miasto szybko zaczęło się rozwijać. W myśl ordynacji właściciela miasta, mieszczanie obok praw posiadali wiele korzystnych przywilejów, a warunki rozwoju, jakie otrzymał Florianów, okazały się nęcące dla wielu osadników, zarówno chrześcijan, jak i Żydów. Liczba mieszkańców szybko wiec rosła, przybywało nowych budynków: w 1630 roku było w mieście 238 domów. Lata pomyślności szybko się jednak skończyły. Florianów oraz sąsiednie Lipsko i Krupiec 2 listopada 1648 roku zostały niemal doszczętnie zniszczone przez Tatarów i wojska kozackie Bohdana Chmielnickiego. Zginęło lub zostało wzięte do niewoli kilkanaście tysięcy mieszkańców, a rzeź była tak okrutna, że rzeczka dzieląca dwa miasta płynęła czerwona od krwi i od tego czasu nosi nazwę Krwawica. Dwa lata po tym makabrycznym zdarzeniu we Florianowie było zaledwie 26 domów i chałup, a mieszkańcy zaczęli powracać do dawnej miejscowości - Narol. Osadę dotknęła seria nieszczęść. W 1656 roku przeciągały tędy w obie strony wojska szwedzkie Karola Gustawa, w 1672 roku miasto i okolice zostały splądrowane przez wojska tatarskie, a 6 października tegoż roku hetman Jan Sobieski pod Narolem pokonał Tatarów zadając im pierwszą w tej kampanii klęskę. Jednak działania wojenne doprowadziły do upadku świetności miasta, które spadło do roli średniej wielkości wsi. Narol kilkakrotnie zmieniał właścicieli. W 1671 roku właścicielem został Gabriel Silnicki kasztelan czernihowski, potem miasteczko należało do Potockich i Dziewałtowskich, by w 1753 roku przejeść w ręce starosty lwowskiego Michała z Gratkowa Łosia herbu Dąbrowa. Jego syn Feliks Antoni wzniósł w latach 1770 - 1781 okazały barokowo - klasycystyczny pałac, a w latach 1790 - 1804 ufundował nowy klasycystyczny kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W 1818 roku miasto strawił pożar. W 1863 roku pod Narolem miała miejsce jedna z największych bitew powstańczych z zaborczymi wojskami. Spłonęły wtedy pałac(w późniejszym okresie odbudowany) oraz część miasta. W 1876 roku drogą małżeństwa Marii Łoś z Julianem Puzyną Narol przeszedł na własność Puzynów. W tym okresie miasto liczyło około 1600 mieszkańców, z czego prawie 800 to Żydzi, a w 1910 roku miasteczko zamieszkiwało około 2300 osób. Dalszy jego rozwój przekreśliła I Wojna Światowa. 10 września 1914 roku 6 pułk austriacki spalił prawie doszczętnie miasteczko, ale ludność powoli zaczęła je odbudowywać. Po odzyskaniu niepodległości, w wyniku reorganizacji administracji państwowej najniższego szczebla Narol utracił prawa miejskie. Duże nadzieje rozwoju w okresie międzywojennym wiązano z projektem budowy sanatorium przeciwgruźliczego, ale wybuch II Wojny Światowej przekreślił te plany. W wyniku działań kampanii wrześniowej w 1939 roku spłonęło 75 % zabudowań. W latach okupacji mieszkańcy Narola brali czynny udział w walce z okupantem oraz UPA. Po przejściu frontu przystąpiono po raz kolejny do odbudowy miasteczka, odbudowywano domy, jak również budowano nowe budynki i obiekty użyteczności publicznej. W 1948 roku, w obchodach 400- lecia założenia Narola (Florianowa), miasteczko liczyło około 1270 mieszkańców. Wysiłkiem działaczy i ludności w 1995 roku Narol odzyskał prawa miejskie. Obecnie liczy około 2400 mieszkańców. Leszek Margol
Walory turystyczne gminy Narol
Cały obszar gminy Narol o powierzchni ok. 203 km! objęty jest różnymi pod względem prawnym formami ochrony przyrody, tj. około 45% powierzchni gminy znajduje się w obrębie dwóch parków krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej oraz Poludnioworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego, zaś pozostała powierzchnia to Roztoczański Obszar Chronionego Krajobrazu, stanowiący otulinę ww. parków. Administracyjnie gmina wchodzi w skład starostwa lubaczowskiego w regionie podkarpackim, granicząc zarazem z gminami regionu lubelskiego Suścem, Bełżcem czy Lubyczą Królewską. Bezpośrednie sąsiedztwo Narola z Suścem (12 km) znaną miejscowością letniskową, stwarza alternatywę dla turystów szukających ciekawych, interesujących i mało znanych, ale pięknych terenów Polski południowo-wschodniej. W miejscowościach gminy: miasto Narol oraz sołectwach; Lipsko, Lipie, Narol Wieś, Kadlubiska, Podlesina, Chlewiska, Łukawica, Wola Wielka, Dębiny, Jędrzejówka, H uta Złomy, Łowcza, Płazów, Ruda Różaniecka, Huta Różaniecka zamieszkuje łącznie około 9 tyś. mieszkańców. Brak przemysłu sprawia, że głównym utrzymaniem ludności jest rolnictwo, stwarzające możliwość obcowania turysty z nieskażoną przez cywilizację przyrodą. Osobliwości fauny i flory na terenie gminy NAROL
Tereny podmokłe, liczne stawy i duże kompleksy leśne są ostoją dla wielu gatunków zwierząt i ptaków. Móżnatutaj spotkać: bąka, bączka, perkoza rdzawoszyjnego, bociana białego i czarnego, kanię czarną, błotniąka stawowego, kobuza, żurawia, głuszca, cietrzewia, pliszkę górską, podróżniczka, kraskę, pszczołojada, orzełka włochatego, orlika krzykliwego, przepiórkę, siniaka, dudka, puchacza, brzegówkę, dzierzbę rudogłową, muchówkę białoszyją i małą oraz inne.
Bogato reprezentowany jest również świat ssaków, z których należy wymienić: 4 gatunki nietoperza (nocek Brandta, nocek duży, borowiec wielki, gacek wielkouch), żołędnicę, wydrę, wilka, lisa, rysia, łasice, gronostaja, borsuka, łosia, jelenia, sarnę, dzika czy zająca.
Atrakcję turystyczną niewątpliwie stanowią żeremie bobrów żyjących w naturalnym środowisku w pobliżu miejscowości Ruda Różaniecka, a występujące w rzekach i potokach lipienie i pstrągi są dowodem czystości tych wód.
Na uwagę zasługują również gatunki płazów i gadów, a wśród nich występują: salamandra plamista, traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara i zielona, rzekotka drzewna, padalec, jaszczurka żyworodna, zaskroniec, gniewosz plamisty i żmija zygzakowata.
Interesująco reprezentowany jest również świat owadów z gatunkami pochodzącymi z różnych stref klimatycznych. Wśród nich występują: siodlarka samotna, świerszcz szary, długoskrzydlak sierposz, modliszka, nadobnica alpejska i inne.
Flora jest nie mniej bogata, a na przeważających siedliskach borowych dominuje sosna, w domieszce brzozy, olchy, dębu i osiki. W dolinach rzek, w łęgach i olsach dominuje olcha czarna. Na terenach wyżej położonych licznie spotyka się buki, jawory, jodły i klony. W międzywydmowych obniżeniach terenu przy udziale wód opadowych powstały torfowiska wysokie, porośnięte karłowatą sosną z domieszką brzozy omszonej oraz modrzewnicą zwyczajną, żurawiną błotną, borówką bagienną, bagnem zwyczajnym i mchami z rzędu torfowców w runie. Są tu również torfowiska niskie z rzadkimi roślinami takimi jak: tłustosz pospolity, widłak torfowy, rosiczka okrągłolistna, storczyk drobnokwiatowy, kruszczyk błotny, turzyce, rosiczka długolistna, bluszcz pospolity, pobrzeń żebrowiec, rojnik pospolity, widłak wroniec, buławnik wielokwiatowy, goździk pyszny, lilia złotogłów, śnieżyczka, kosaciec syberyjski, listeria jajowata i inne. Należy przy tym nadmienić, że dużej różnorodności gatunkowej runa bardzo rzadko występującego na innych terenach podlega ochronie 40 jego gatunków. Dlatego też w miejscach ich występowania tworzone są rezerwaty przyrody. Do dnia dzisiejszego na terenie gminy Narol utworzonych jest pięć takich miejsc.
"Kobyle Jezioro". Ścieżka przrodniczo-dydaktyczna w rezerwacie torfowym "Źródła Tanwi" w miejscowości Huta Złomy. Długość ścieżki około 2 kilometry, czas przejścia około 1,5 h. W rezerwacie ma swoje źródła jedna z największych rzek Roztocza Tanew , która zaliczana jest do rzek górskich w swym górnym biegu, a występujące w niej pstrągi i raki świadczyć mogą o jej czystości. Na odcinku ścieżki usytuowano 8 przystanków z bogatą informacją przyrodniczą. Opracowany jest również przewodnik po trasie wydany staraniem Nadleśnictwa Narol, dostępny na terenie gminy. W bliskim sąsiedztwie rezerwatu w miejscowości Huta Stara góruje jeden z najwyższych szczytów Roztocza Wielki Dział (około 390 m n.p.m.), u podnóża którego znajdują się umocnienia linii Mołotowa.
"Bukowy Las" ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna położona w pobliżu Narola, przy drodze do Jarosławia. Wzdłuż całej trasy uwagę przyciągają stare, ponad 150-letnie buki i jodły o imponujących rozmiarach i ciekawych kształtach oraz podgórska forma buczyny karpackiej, a wiosną łany pięknie kwitnącego czosnku niedźwiedziego. Długość ścieżki wynosi około 1,5 km i są na niej cztery przystanki. Na trasie tej ścieżki, tak samo jak na ścieżce "Kobyle Jezioro", usadowione są stoły wypoczynkowe, gdzie można się posilić i wypocząć.
"Minokąt". Rezerwat leśny obejmujący fragment lasu jodłowo-bukowego, rosnącego na skraju Płaskowyżu Paar (Roztocze Środkowe) przy trasie do Bełżca w okolicy miejscowości Kadłubiska i Podlesina. Rosną w nim 4 pomnikowe jodły o wysokości 35-45 metrów i obwodzie 3,3-3,6 metra, a w runie występują rośliny charakterystyczne dla podgórskiej formy buczyny karpackiej, w tym gatunki górskie takie jak: żywiec gruczołowaty czy szałwia lepka. Trasa ścieżki podzielona jest na 4 części z przystankami opisowymi. W bliskim sąsiedztwie rezerwatu, przy drodze do Bełżca są ciekawe jeziorka polodowcowe.
Na części Puszczy Solskiej, zwanej Puszczą Różaniecką w okolicy miejscowości Ruda Różaniecka, utworzone są jeszcze dwa rezerwaty przyrody: Źródła Różańca oraz Źródła Pauczy.
Piękne tereny Narolszczyzny przecinają liczne szlaki turystyczne, a wśród nich między innymi:
szlak żółty południowy,
szlak zielony brata Alberta,
szlak czarny łącznikowy II
szlak niebieski centralny.
W celu lepszego poznania i zaprezentowania waiorów naszej gminy są przygotowywane szlaki piesze oraz trasy rowerowe, które będą funkcjonowały w oparciu o istniejącą bazę gospodarstw agroturystycznych, oferujących swe usługi na coraz wyższym poziomie. Już w chwili obecnej turysta może skorzystać z materiałów roboczych dotyczących tych tras, a w okresie wakacyjnym może przyłączyć się do zorganizowanych grup wycieczek rowerowych. Na dzień dzisiejszy w gminie funkcjonuje 12 gospodarstw agroturystycznych dysponujących od 4 do 10 miejsc noclegowych (łącznie 72 miejsca), działają tez 3 schroniska młodzieżowe oferujące po około 25 miejsc noclegowych. Otwartość mieszkańców naszej gminy sprawia, że turysta może się tutaj czuć lepiej niż we własnym domu. Turystom oprócz zwiedzenia dziewiczej przyrody możemy zaoferować także możliwość obejrzenia ciekawych miejsc z pomnikami historii.
NAROL:
Pałac w Narolu z ogrodem włoskim, wybudowany w XVIII wieku przez Antoniego Feliksa Łosia. Budynek pałacu z pawilonami i arkadami wybudowany został na planie podkowy, głównego motywu występującego w herbie hr. Łosiów Dąbrowa. Obecnie kompleks dotknięty ręką czasu jest własnością prywatną, a w celu przywrócenia dawnej świetności powołana została Fundacja Pro Academia Narolese,
Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, murowany z 1790 roku z dzwonnicą murowaną z XIX wieku, kapliczką oraz tablicą wmurowaną w okalający kościół mur z ciekawym wierszowanym epitafium,
Mauzoleum Puzynów z 1881 roku usytuowane na cmentarzu komunalnym,
Kapliczka przydrożna i figurką świętego Nepomucena z II połowy XVIII wieku, znajdująca się przy ulicy Warszawskiej w kierunku Bełżca,
Kapliczka dworska murowana z l połowy XIX wieku p.w. Serca Jezusowego, znajdująca się przy drodze wyjazdowej w kierunku Bełżca przed stacją paliw,
Rynek miasta, a w nim:
ratusz,
kamień z medalionem króla Jana III Sobieskiegó, ufundowany przez społeczeństwo w 300 rocznicę rozgromienia wojsk tatarskich pod Narolem,
rzeźba świętego Floriana patrona miasta z 1800 roku,
pomnik poświęcony bohaterom poległym w latach 1939-1945.
Cerkiew greckokatolicka z 1899 roku wraz z przylegającym cmentarzem z kamiennymi krzyżami bruśnieńskimi (znajdującą się przy drodze wylotowej do Lubaczowa, z której należy skręcić w lewo za cmentarzem komunalnym w kierunku stadionu).
Izba Pamiątek w Narolu Wsi.
RUDA RÓŻANIECKA:
- Pałac murowany z przełomu XIX-XX wieku, obecnie Dom Pomocy Społecznej,
- Park, stary dwór, oficyna murowana z przełomu XVIII i XIX wieku, obecnie leśniczówka,
- Papiernia murowana z l połowy XIX wieku
- Kapliczka przy drodze do Paar.
PŁAZÓW:
- Kościół murowany z 1818 roku,
- Plebania murowana z 1820 roku,
- Karczma murowana z przełomu XVIII-XIX wieku,
- Cerkiew greckokatolicka z XVIII wieku z plebanią.
ŁOWCZA:
