|
Miasto usytuowane w pięknym, naturalnym krajobrazie Lasów Janowskich było w ciągu prawie trzech wieków jednym z głównych miast Ordynacji Zamojskiej, znanym z produkcji sukna najwyższej jakości i ciekawie zdobionych wyrobów garncarskich.
Lokacja miasta przywilejem królewskim Władysława IV w pierwszej połowie XVII wieku zgodnie z historycznymi źródłami ma ścisły związek z objawieniami Matki Boskiej miejscowemu bednarzowi Wojciechowi Boskiemu. Janów Lubelski określany wielokrotnie jako „Miasto cudów" od kilkuset lat jest celem pielgrzymowania. W miejscu objawienia powstała często odwiedzana przez pielgrzymów i turystów „Kaplica Zjawienia" początkowo drewniana, obecnie murowana. W kaplicy znajduje się XVII-wieczna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zaś pod kaplicą bije źródełko słynące z cudownych właściwości uzdrawiających. Sercem Sanktuarium Maryjnego jest Kościół pw. św. Jana Chrzciciela stanowiący klejnot barokowej architektury. Obiekt i przylegający do niego klasztor został ufundowany przez Zamoyskich, stając się prężnie działającym ośrodkiem dominikańskim. Twórcą kościoła i klasztoru jest Jan Michał Link, architekt Zamoyskich (z wykształcenia artylerzysta), znany m. in. z projektu Kościoła Św. Ducha w Sandomierzu. W bazylikowej świątyni, trójnawowej, z 11 ołtarzami utrzymanymi w stylu rokoko, dominuje ołtarz główny z obrazem słynącym cudami, wzorowanym na wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej z Bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Z kultem Maryjnym wiążą się liczne święta i odpusty, szczególnie uroczystość Matki Boskiej Siewnej, przypadająca na 8 września. Data ta posiada dla miasta znaczenie także historyczne, gdyż łączy się z faktem bombardowania we wrześniu 1939 roku, kiedy miasto uległo zniszczeniu w 80 proc.
Janów Lubelski stanowi jeden z nielicznych przykładów miast budowanych zgodnie z ideą miasta idealnego, takich jak Kraków czy Zamość, gdzie uliczki prowadzą w cztery strony świata. Stary Rynek, stanowiący centrum miasta, jest połączony ulicą Jana Zamoyskiego z Nowym Miastem, ulokowanym wokół Parku Miejskiego, jednego z pierwszych publicznych ogrodów spacerowych w Królestwie Polskim. Obecnie można w nim podziwiać aż 7 pomników przyrody, takich jak jesion wyniosły, klonjawor, kasztanowiec biały i wiele ciekawostek przyrodniczych, m. in. jesion pensylwański czy brzoza brodawkowata. Na przecięciu czterech alei stoi w parku obelisk poświęcony Tadeuszowi Kościuszce, zbudowany dzięki ofiarności mieszkańców miasta w początkach XIX w. Tutaj od lat mieszkańcy Janowa przychodzą w noc sylwestrową witać Nowy Rok. Niezwykły klimat tego miejsca podkreśla urokliwa fontanna, skłaniająca do odpoczynku i wytchnienia w skwarne letnie dni.
W Nowym Mieście nadal wyczuwa się tchnienie historii. Zachowało się niewiele, lecz bardzo charakterystycznych budynków poordynackich łączących w sobie style kamienicy i polskiego dworku. Wiekszość z nich posiadała niegdyś piękne ogrody. Obecnie w przeważającej części budynki te są odnowione, doskonale oddając historyczny styl Nowego Miasta. Na szczególną uwagę zasługują tutaj: „Dom Naczelnika Obwodu" z początku XIX w. z portykiem kolumnowym i tympanonem oraz „Dom Komisarza Powiatu" z amfiladowym układem pomieszczeń i sienią w centrum, które stanowią wspaniały przykład tradycyjnej polskiej architektury dworkowej. Siedziba Władz Obwodu Zamojskiego (zwana Starą Pocztą) wyróżnia się natomiast spośród parterowej zabudowy piękną geometryczną bryłą, utrzymaną w stylu XIX wiecznej kamienicy miejskiej. Prosty kamienny budynek kryje w sobie niejedną tajemnicę. Skromniejsze w wyglądzie są budynki dawnego kasyna oficerskiego z charakterystycznymi, szerokimi połaciami dachowymi i niepokaźnymi wnękami okiennymi. Szczególnie bogatą, chociaż ponurą historię, mają budynki Sądu Policji Poprawczej i Więzienia. Na terenie Królestwa Polskiego było to jedno z najcięższych więzień politycznych. Wykonywano tu wyroki śmierci, stąd zsyłano na Syberię, tutaj więziono sanitariuszki z Powstania Warszawskiego. Swoją funkcję pełniło do początku lat 50-tych XX w. Obecnie mieści się tu Muzeum Regionalne z ciekawymi zbiorami historycznymi, archeologicznyi i etnograficznymi.
Innym wartym obejrzenia miejscem jest Wystawa Przyrodnicza wraz z ekspozycją kolejki leśnej, przedstawiająca przeszłość i teraźniejszość Lasów Janowskich. W mieście pozostało wiele pamiątek z czasów, gdy Janów „stał rzemiosłem". Najbardziej okazały jest kompleks Mieszczańskiego Browaru Udziałowego z 1907 roku. Browar, będący jednym z ostatnich lokalnych browarów w Polsce, stanowi ciekawy obiekt, w którym turyści mogą podejrzeć warzenie piwa według tradycyjnych receptur. O majętności rzemieślników Janowskich świadczy budynek Sukiennika Wiśniewskiego położony na placu Ordynacji. Powstał on w latach 1825-30 według projektu Halaburdaj budowniczego Zamoyskich; w okresie XX-lecia międzywojennego mieszkał tu Pierwszy j Ułan Rzeczypospolitej, pułkownik Władysław Belina-Prażmowski. W Janowie nadal j podtrzymywane są dawne tradycje młynarskie, piekarnicze i czapnicze, a w okolicznych wioskach kontynuowane jest rzemiosło garncarskie.
Janów Lubelski jest pełen urokliwych miejsc, łączących w sobie osobliwości przyrody oraz bogate tradycje lokalnej kultury. Stoki Janowskie, tworząc w centrum miasta naturalne źródlisko (pomnik przyrody), stanowią unikat na skalę europejską. Stąd czerpie wodę Janowski Browar. Miejsce to jest często odwiedzane przez mieszkańców i turystów. Po dziś dzień spotykają się tu praczki, według których stokowa woda idealnie nadaje się do płukania wyrobów z wełny. To tutaj, co roku, w Wielki Piątek przed wschodem słońca zwyczaj nakazuje obmycie i zaczerpnięcie źródlanej wody z wiarą w jej nadzwyczajne właściwości. Janów Lubelski ze względu na położenie na granicy dwóch krain geograficznych - Roztocza i Kotliny Sandomierskiej - posiada wiele malowniczych punktów widokowych, z których rozciąga się widok na pierwsze fałdy Roztocza i morze lasów otaczających miejscowość. Warte odwiedzenia jest śródleśne uroczysko Kruczek z kaplicą św. Antoniego, gdzie, jak niesie legenda, Święty odpoczywał w czasie jednej ze swych licznych podróży. W miejscu tym znajdziemy także drogę krzyżową o wymowie patriotycznej oraz kapliczwkę upamiętniającą walki partyzanckie w Lasach Janowskich.
Zabytkiem architektury cmentarnej godnym szczególnej uwagi jest stary cmentarz rzymsko-katolicki, gdzie doskonale zachowało się ponad 100 kamiennych nagrobków z XIX w. Miasto przez wieki stanowiło przykład wielokulturowości, mieszkali tutaj Niemcy, Tatarzy, Żydzi i Rosjanie. Historycznym odbiciem tych czasów są dzisiaj nieliczne już mogiły dawnego cmentarza prawosławnego. W mieście pozostała żywa pamięć o jego istnieniu, podobnie jak o cmentarzach żydowskich - kirkutach. W malowniczo położonej "Dolince Śmierci" znajduje się cmentarz wojenny żołnierzy austriackich z pierwszej wojny światowej. Krajobraz janowski z niezliczonymi krzyżami, kapliczkami i mogiłami jest autentycznym unikatem na skalę europejską. W mieście i najbliższych okolicach znajduje ponad 250 kapliczek i krzyży przydrożnych. Wiele z nich to małe świątynie, niektóre zwieńczone znakiem koguta będącym tatarskim symbolem przemijania życia.
Janów Lubelski znany dotychczas jako miejsce wypoczynku nad malowniczym Zalewem ma do zaproponowania przyjeżdżającym gościom znacznie więcej. Cisza i spokój Lasów Janowskich, możliwość uprawiania aktywnej turystyki rowerowej i konnej, kuchnia regionalna oparta na zdrowych, tradycyjnych produktach oraz bogaty kalendarz imprez to współczesne oblicze ordynackiego miasteczka.
Tekst: Zespół pracowników Urzędu Miejskiego i Muzeum Regionalnego w Janowie Lubelskim
Linki:
|
