|
Horyniec Zdrój i okolice Do Horyńca Zdroju można dojechać samochodem z Lubaczowa drogą wojewódzką nr 867 lub z Narola szosą lokalną przez Wolę Wielką i Werchratę. Dogodna komunikacja autobusowa istnieje z Lubaczowem i Jarosławiem. Miejscowość posiada również komunikację kolejową: z jednej strony z Jarosławiem i Przeworskiem, a z drugiej z Bełżcem i Zamościem.
Horyniec Zdrój
Osiedle, które od 6 II 1998 roku nosi oficjalną nazwę Horyniec Zdrój, jest najbardziej na wschód wysuniętym uzdrowiskiem statutowym w Polsce. Miejscowość jest siedzibą urzędu gminy w powiecie lubaczowskim, województwie podkarpackim. Położona jest na Płaskowyżu Tamogrodzkim, u podnóża krawędzi Roztocza Wschodniego, nad strumieniami: Gliniańcem i Radrużką(w dorzeczu Sołotwy). Horyniec Zdrój liczył 31 XII 2003 roku 2575 mieszkańców. Wieś zajmuje powierzchnię 24,7 km2 i składa się z kilku części, noszących nazwy: Górka, Hałanie, Miasteczko, Ruda, Sioło, Szwaby, Trusze Małe i Trusze Duże oraz osiedla: Sobieskiego i Mickiewicza.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1444 roku. Jej nazwa, wymieniana w 1531 i 1794 roku, wywodzi się od nazwy topograficznej góra (po ukraińsku hora). W ciągu stuleci Horyniec znajdował się w posiadaniu rodzin Lu-tosławskich, Gorelowskich, Telefusów, Stadnickich, Ponińskich i Karłowskich. Tradycje lecznicze miejscowości się
gają XVII wieku, kiedy przybywał tu na polowania i kąpiele król Jan III So-bieski. Największe zasługi dla rozwoju i aktualnego znaczenia Horyńca wnieśli przedostatni jego właściciele -Ponińscy. Oni to odkryli i zagospodarowali w XIX wieku źródła lecznicze Horyńca. Urządzili pijalnię wód mineralnych oraz zakład kąpielowy, który z czasem zyskał rozgłos w kraju i za granicą. W okresie przedrozbiorowym Horyniec pełnił rolę osady targowej, o czym świadczy nazwa jego wschodniej części - Miasteczko.
Nadeszły tragiczne lata drugiej wojny światowej. W grudniu 1943 roku ukraińska policja i gestapo dokonały egzekucji 35 horynieckich Żydów. W lutym 1944 roku batalion kpt. Kunickiego podczas przeprawiania się kowpakowców na ziemie polskie zniszczył stację kolejową. W lipcu 1944 roku hitlerowcy stawiali tu atakującym wojskom radzieckim zacięty opór.
Pomimo zakończenia drugiej wojny światowej rejon Horyńca nadal był niespokojny. W latach 1944-1947 miejscowość była kilkakrotnie atakowana i palona przez oddziały UPA. W okresie od kwietnia do lipca 1944 roku w budynkach klasztoru chroniła się ludność polska ze sterroryzowanych przez UPA okolicznych wiosek. W dniu 6 X 1945 roku podczas napadu silnego kurenia zostały podpalone: zabytkowy teatr, szkoła, tartak, stacja kolejowa i magazyn zboża, zaś nocą 21 X tego roku oddział UPA ostrzelał wieś. W wyniku napadów nacjonalistów ukraińskich ucierpiał także zespół klasztorny Franciszkanów.
Do najcenniejszych zabytków Horyńca Zdroju należy pałac Ponińskich, przebudowany w latach 1905-1912 z dawnego, XVII-wiecznego dworu Telefusów, adaptowany w 1969 roku na sanatorium Metalowiec (obecnie Bajka; trasa 2.2.). Przy drodze do Werchraty, w części zwanej Miasteczko, znajduje się fundowany przez Telefusów, późnobarokowy zespół klasztorny Franciszkanów pw. Niepokalanego Poczęcia MMP, ukończony przez Stadnickich w 1757 roku. W miejscowości znajduje się również dawny teatr dworski, obecnie dom kultury, wzniesiony przez Leandra Ponińskiego w XIX wieku oraz kaplica - mauzoleum Ponińskich, wzniesiona na początku XX wieku.
Występujące na terenie wioski naturalne źródła siarczkowe znane były od dawna. Z ich dobroczynnych właściwości korzystali podobno Marysieńka Sobieska, a także król Jan III Sobieski. Pod koniec XIX wieku Aleksander Oskar książę Poniński urządził pierwszy dość prymitywny zakład kąpielowy. Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicji podaje, że istniały tu dwa źródła siarczane, z których jedno było obmurowane, z żurawiem do czerpania wody, a drugie obudowane cembrowiną drewnianą z daszkiem. Z pierwszego brano wodę do kąpieli, a z drugiego do picia. W owym czasie skład chemiczny horynieckich wód nie był znany, a ich duża skuteczność w leczeniu głównie chorób reumatycznych stwierdzona była w wyniku wieloletnich doświadczeń. Urządzenia kąpielowe, czyli ówczesne łazienki stanowiła szopa z trzema kabinami, po dwie wanny w każdej. Nie było specjalnych mieszkań dla gości. Kuracjusze, których bywało w sezonie około 300, mieszkali w karczmie, klasztorze, oficynie dworskiej lub u miejscowych gospodarzy. Mieczysław Orłowicz (1914) pisze, że w Horyńcu znajduje się mały, prymitywnie urządzony, prawie wyłącznie przez żydów frekwentowany zakład kąpielowy siarczany o kilku łazienkach.
Podczas pierwszej wojny światowej urządzenia zdrojowe uległy zniszczeniu. W 1928 roku właściciel Horyńca Stanisław hr. Karłowski, doceniając walory miejscowych źródeł, uruchomił nowy zakład zdrojowy, który dysponował nowoczesnymi urządzeniami balneologicznymi, posiadał 35 kabin, w tym 8 borowinowych i udzielał około 500 zabiegów dziennie. W widłach dróg do Lubaczowa i Wólki Horynieckiej założono wtedy istniejący do dziś park zdrojowy. Dla kuracjuszy wybudowano kilka willi i pensjonatów, między innymi: Aleksandrówka, Kalikstówka. Dom, Lwowianka, Józefinka i Rzeszowianka. Po zniszczeniach dokonanych przez UPA pozostała tylko jedna willa i budynek stróżówki przy zakładzie przyrodoleczniczym.
Na skutek walk przez długi czas uzdrowisko pozostawało w zapomnieniu. Dopiero w 1948 roku chorzy zaczęli korzystać z kąpieli urządzanych w prowizorycznych warunkach. W 1957 roku powołano komitet zdrojowy, którego celem było reaktywowanie zakładu zdrojowego. Centrala Rolniczych Spółdzielni podjęła dwa lata później inicjatywę budowy uzdrowiska z przeznaczeniem dla ludzi pracujących w rolnictwie. Mówiło się o tak zwanym „chłopskim uzdrowisku". W 1960 roku utworzono Spółdzielnię Zdrowia, a 2 lata później wybudowano istniejący do dziś skromny zakład przyrodoleczniczy. Pierwsze sanatorium, noszące nazwę Metalowiec, powstało w 1968 roku, w adaptowany na ten cel pałacu. W 1975 roku zakład horyniecki został przejęty przez PP Uzdrowiska Polskie. Wkrótce potem utworzono Dyrekcję Uzdrowiska Horyniec. W 1976 roku Horyniec uzyskał status uzdrowiska. Na początku lat 70. XX wieku w północnej części wsi, po przeciwnej strome torów kolejowych, rozpoczęto budowę nowego centrum uzdrowiskowego. Nawiązując do tradycji, w 1977 r. oddano do użytku sanatorium Rolnik, które po gruntownej przebudowie w 1994 r. otrzymało nazwę Centrum Rehabilitacji Rolników KRUS. W 1998 roku zakończono budowę nowoczesnego zakładu przyrodoleczniczego.
Podstawą rozwoju obecnego uzdrowiska Horyniec są słabo zmineralizowane wody siarczkowe (z siarkowodorem H2S) z dużą ilością pierwiastków śladowych (wapń, sód). Na terenie uzdrowiska znajduje się 14 naturalnych źródeł mineralnych. Występują one na niewielkiej powierzchni w parku zdrojowym oraz w jego sąsiedztwie. Najbardziej wartościowe i wydajne źródła to Róża III i Róża IV, mające charakter wód artezyjskich. Wykorzystywane są one do kuracji pitnej i kąpieli. Nazwa tych źródeł pochodzi od imienia księżnej Róży Ponińskiej, córki Aleksandra Oskara Ponińskiego i żony Stanisława hr. Karłowskiego. Bazę lecznictwa stanowią 3 duże obiekty: sanatorium Uzdrowisko Horyniec Sp. z o.o., Centrum Rehabifitacji Rolników i sanatorium Bajka w dawnym pałacu Ponińskich. Istnieje tu także Zakład Przyrodoleczniczy i pijalnia wód mineralnych.
W sanatorium Bajka leczy się narządy ruchu i schorzenia reumatyczne, neurologiczne, choroby przemiany materii, choroby kobiece.
Przy drodze do Nowego Brusna znajduje się Centrum Rehabilitacji Rolników, prowadzone przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). CRR ukierunkowane jest na leczenie chorób kostnostawowych, narządów ruchu i reumatoidalnych, w tym szczególnie schorzeń zwyrodnieniowych kręgosłupa.
Po przeciwnej stronie drogi stoi sanatorium Uzdrowisko Horyniec Sp. z o.o., w którym leczy się choroby narządu ruchu, w tym reumatyczne, stosując wody siarczkowe i borowiny.
Obok stacji kolejowej Horyniec Zdrój rozpoczyna się szlak zielony im. św. Brata Alberta, prowadzący do Narola przez Dziewięcierz, Werchratę, Monastyrz, Wielki Dział, Jacków Ogród, Pizuny i Lipsko. Zaczyna się tu również szlak niebieski Po Bunkrach Linii Mołotowa, prowadzący przez Wielki Dział, Wolę Wielką, Hutę Lubycką,
Gorąje, Lubyczę Królewską do Hrebennego. Dawniej do Horyńca prowadził szlak żółty Południowy z Suśca przez Narol, jednak znakowanie jest już nieczytelne. Na przystanku autobusowym obok parku zdrojowego znajdziemy znaki czerwone ścieżki przyrodniczo-kulturowej do Nowin Horynieckich.
Autor: Paweł Wład, Marek Wiśniewski
"Roztocze Wschodnie"
Przewodnik nie tylko dla turystów
Wydawnictwo naukowe turystyczne i edukacyjne wydanie III
Mielec 2004
Linki:
Gmina Horyniec
Centrum Rehabilitacji Rolników
Sanatorium Bajka
Lecznicze surowce naturalne w Horyńcu
|
