|
Strona 1 z 2  (21-30), ukr. Lwiw, poi. Lwów. Miasto obwodowe, najsilniejszy ośrodek gospodarczy i naukowo-kulturalny Ukrainy Zachodniej. Liczba mieszkańców 802000 (1991 r.). Zabytki: ruiny zamku Kazimierza Wielkiego (XVI w.), katedra ormiańska (XIV w.), gotycko-barokowa katedra łacińska (XV w.) z kaplicami Kampianów i Boi-mów, bizantyjsko-renesansowa cerkiew wołoska (XVI w.), późnorenesansowy kościół Bernardynów (XVII), unicka katedra św. Jura (XVIII), barokowy kościół Jezuitów (XVII w.), barokowy kościół Dominikanów (XVIII), kamienice - Czarna (1577), Kor-niakta (XVI w.), Teatr Wielki (1897-1990), pomnik Mickiewicza, Cmentarz Łyczakowski i Orląt Lwowskich. Założony około 1240 r. przez księcia halickiego Danitę z zamiarem obrony przed najazdami Tatarów. W 1250 r. gród otrzymał jego syn Lew, od którego imienia pochodzi nazwa miasta. W pierwszej połowie XIV w. piastowski książę z linii mazowieckiej, ostatni książę halicko-wotyński, syn Trojdena czerskiego Bolesław Jerzy II, który objął w 1323 r. rządy we Lwowie, postanowił przekazać miasto swemu szwagrowi, królowi Polski Kazimierzowi Wielkiemu. Po jego śmierci w 1340 r. Kazimierz Wielki przybył z wojskiem do Lwowa przekształcając z czasem to miasto w warownię stanowiącą skuteczną zaporę przeciwko najazdom tatarskim. Przyjęcie przez Litwę chrześcijaństwa i związanie jej unią z Polską ukróciło jednocześnie najazdy z północnego wschodu i stworzyło miastu warunki ogromnego rozkwitu. W 1356 r. Lwów uzyskał prawo magdeburskie, a w 1380 prawo składowe i szereg innych przywilejów handlowych wynegocjowanych przez królów polskich dla Lwowa u sułtanów tureckich. Równolegle z tym shołdowana przez Polskę Mołdawia przyznała miastu różne zwolnienia i ułatwienia celne. Największym osiągnięciem Lwowa gwarantującym jego szybki rozwój gospodarczy było wspomniane prawo składowe, które dało w istocie miastu monopol na handel ze Wschodem. Zgodnie z tym prawem każdy kupiec przejeżdżający przez Lwów miał obowiązek wystawić swój towar na sprzedaż przez 14 dni i dopiero potem mógł wieźć pozostałą część towaru dalej, na wschód czy na zachód. Wyjątkowa pozycja Lwowa ściągała doń przedstawicieli różnych narodowości i wyznań m.in. Niemców, Żydów, Ormian, Greków i Tatarów, którzy cieszyli się nie-praktykowaną wówczas na Zachodzie tolerancją gwarantowaną przez polskich królów. Żywiołowy rozwój miasta zahamowany został w drugiej połowie XV w. na skutek zajęcia przez Turków Konstantynopola, Kaffy na Krymie oraz Biatogrodu, co odcinało miasto od handlowych szlaków na Wschodzie. Do tego doszło bezpośrednie zagrożenie militarne ze strony Tatarów, Turków a nawet Wołochów, których najazdy docierały aż pod sam Lwów, jak to było np. w 1498 r. Prawdziwą klęską byt ogromny pożar w 1527, który doszczętnie spustoszył miasto. Potrzeba było czasu, aby Lwów odzyskał swą dawną pozycję. Potęga XVI wiecznej Rzeczpospolitej sprzyjała odbudowie miasta i rekonstrukcji jego pozycji gospodarczej. To ostatnie osiągnięto przestawieniem handlu na rynek wewnętrzny i na produkcję własną. Niebywały rozkwit rzemiosła, handel bydłem i zbożem, które wysyłano w świat za pośrednictwem Gdańska przyniosły miastu kolejne sukcesy. W tym czasie dominuje atmosfera tolerancji, która owocuje szybką asymilacją Niemców, Ormian i Rusinów. W 1514 r. Zygmunt l przyznaje ludności niemieckiej dodatkowe przywileje, a pod koniec XVI w. zniesiono wszystkie ograniczenia gospodarcze wobec Żydów. Przejście Ormian na katolicyzm w 1630 r. doprowadziło do całkowitej asymilacji tej grupy narodowościowej. Jednocześnie mimo zachowania odrębności religijnej Rusinów, napływ ich współwyznawców z Grecji, Bułgarii i Turcji przyśpieszył wtopienie się także i tej grupy w polską mozaikę kulturową. Panujące w tym okresie na Zachodzie prześladowania religijne ściągały do Lwowa przedstawicieli wielu krajów, w tym Anglików i Szkotów, którzy trudnili się m.in. handlem zbożem. Przenikanie się różnych kultur, swobody religijne i brak podłoża do waśni etnicznych wytworzyło wkrótce we Lwowie atmosferę poczucia pełnej wspólnoty i jedności interesów, co zaowocowało w późniejszej lojalnej postawie mieszczan lwowskich w trudnych dla Rzeczpospolitej latach. Okres niepokoju zapoczątowal rok 1648, który przyniósł nieprzerwane najazdy Kozaków, Tatarów, Rosjan i Turków. W 1648 r. Lwów oblegany byt, bez powodzenia zresztą, przez 200 tysięczną armię kozacko-tatarską. W 1655 r. następuje drugie oblężenie przez armię kozacką wspieraną 60 tysięcznym rosyjskim korpusem Buturlina. W 1672 r. oblegają Lwów wojska Kapudana Paszy i atamana Doroszenki. W 1675 atakuje miasto tatarsko-turecka armia Nurady-na, którą rozbija król Jan III Sobieski. Ostatni najazd tatarski na Lwów odparł hetman Jabłonowski w 1695 r. Nieugięta postawa mieszkańców Lwowa zystakata im wyjątkową przychylność władców Polski. Dali temu wyraz królowie Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki, i Jan III Sobieski, którzy wielokrotnie przebywali w tym mieście przez czas dłuższy, kierując stąd polityką państwa. W 1772 r. Austria zagarnęła Lwów w trakcie rozbiorów. Pokój Napoleona z Austrią w 1809 r. restytuował rządy austriackie, a Kongres Wiedeński w 1815 r. utrwalił ten stan rzeczy do 1918 r. W czasie zaborów polityka władz polegała na germanizacji, gospodarczym wyzysku i rozżeganiu waśni narodowościowych. Mimo zaostrzenia antypolskiego kursu zaborcy po powstaniu 1831 r. Lwów staje się w latach 1832-1848 siedzibą i centrum polskiej konspiracji niepodległościowej. Po upadku Wiosny Ludów gen. Hammerstein zbombardował i podpalił miasto, niszcząc przede wszystkim bibliotekę uniwersytecką (z 50 tyś. tomów ocalało tylko 13 tyś.). W czasie powstania 1863 r. młodzież lwowska całymi zbrojnymi oddziałami przechodziła do zaboru rosyjskiego, a w mieście powstała filia Rządu Narodowego, na co rząd austriacki odpowiedział wprowadzeniem we Lwowie stanu oblężenia. Lata 1900-1914 przyśpieszyły rozwój życia politycznego w mieście, tworząc z niego ważny ośrodek walki o polską państwowość. Według spisu ludności z 1910 r. liczba mieszkańców wynosiła 206574, w tym osób wyznania rzymskokatolickiego 101267 (51,7%), greckokatolickiego 34454 (17,1%), wyznania mojżeszowego 56751 (29%). W dziesięć lat później ludność Lwowa wzrosła do 227521 osób, w tym 136519 Polaków, 19866 Rusinów i 60431 Żydów. Ta struktura etniczna wyjaśnia po części gwałtowne walki, które toczyła ludność polska z Ukraińcami w 1918 r. W zaraniu polskiej niepodległości ustępujące władze austriackie przekazały tajnym układem miasto Ukraińcom, wyposażając ich w broń i umożliwiając opanowanie miasta. Po niespodziewanym nocnym napadzie wewnątrz miasta ze strony oddziałów ukraińskich, Polacy stanęli do jego obrony, która trwała od 1 IX do 22 XI 1918 r. Po wyparciu nieprzyjaciela poza rogatki Lwowa, do końca kwietnia 1919 r. trwało oblężenie miasta, mające na celu wygłodzenie mieszkańców i zmuszenie ich do kapitulacji. W czasie wojny 1920 r. konnica Budionnego dotarła do przedmieść Lwowa. Pod Zadworzem koło Lwowa doszło do zwycięskiej bitwy z Rosjanami. Dwadzieścia lat polskiej państwowości stworzyło z miasta jeden z najważniejszych w Polsce ośrodków myśli naukowej i kulturalnej i stworzyło podstawy do szybkiego rozwoju gospodarczego. W dniu 22 września 1939 r. wkroczenie wojsk rosyjskich do Lwowa przerwało związki państwowe miasta z Polską. Deportacje oraz eksterminacja dotkliwie dotknęły Lwów i okolice w okresie II wojny światowej. W lutym 1940 r. Rosjanie aresztowali i wywieźli na Wschód kilka tysięcy osób, według list sporządzonych często przez nacjonalistów ukraińskich. W samym Lwowie aresztowano w dniach 12-15 kwietnia około 25 000 osób. W sumie do czerwca 1941 r. z lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego wywieziono do ZSRR około 400000 osób. W czasie okupacji niemieckiej antypolska czystka etniczna trwała dalej. Szła ona w parze z mordami i masakrą ludności polskiej, zwłaszcza inteligencji. 4 lipca 1941 r. zamordowano kilkudziesięciu wybitnych przedstawicieli polskiego świata naukowego i kulturalnego m.in. T. Boya-Żeleńskego. Pod koniec lipca stracono b. premiera rządu RP-K. Bartla. Aresztowania i egzekucje trwały bez przerwy. 22 sierpnia 1942 r. aresztowano ok. 300 osób podejrzanych o współpracę z Armią Krajową, a 14 grudnia 1943 r. na placu Solskich (ob.pl. Centralny) i placu Strzeleckim (ob.pl. Daniela Halickiego) rozstrzelano 30 Polaków. W 1942 r. rozpoczęła się eksterminacja ludności żydowskiej, której było wówczas we Lwowie razem z uciekinierami z Polski centralnej od 160 do 180 tyś. W połowie marca wywieziono 15 tyś. Żydów, 13 sierpnia 55 tyś. Wszyscy zginęli prawdopodobnie w Bełżcu. 26 sierpnia utworzono na terenie Kleparowa i Zamarstynowa getto, gdzie spędzono 45 tyś. Żydów. W styczniu 1944 r. w getcie lwowskim zostało 12 tyś., a w obozie janowskim 15 tyś. Żydów. W lipcu 1944 r. ocalało spośród nich tylko 800 osób. Od wiosny 1943 r. zaczęty się na Wołyniu rzezie ludności polskiej, które poczynając od Równego, Dubna, Łucka, Kowla dotarły m.in. w okolice Lwowa i objęty województwa tarnopolskie i stanisławowskie. Największe nasilenie terroru ukraińskiego przypadło na tereny leżące na północ, wschód i południe od Lwowa. Na zachód w kierunku obecnej granicy polskiej napady zdarzały się rzadziej. Liczba zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich Polaków w okolicy Lwowa wyniosła około 5000 osób. Na wieść o rzeziach, z samego Lwowa uciekło do Polski centralnej 45000 osób, a z całej Małopolski Wschodniej (do czerwca 1944 r.) 300000 Polaków.
Autor: Andrzej Ławrowski
Linki:
Księgarnia Kresowa
"Mój Lwów"
Lwowskie reminiscencje
|
