Miasto położone na Równinie Bitgorajskiej na wysokości 195 m n.p.m. w pobliżu krawędzi Roztocza, pomiędzy dolinami rzek Biała i Czarna Lada. Jego godło to herb Korczak i Łabędź.
Biłgoraj został założony w 1578 r. przez Adama Gorajskiego, podkomorzego lubelskiego. Nazwa, według podań, miała odnosić się do bohaterstwa rodu Gorajskich: „Bil Goraj Tatarów". Językoznawcy sugerują jednak, że chodzi tu o „Biały Goraj". Założyciel ufundował zbór kalwiński, funkcjonujący do 1668 r. Początkowo miasto miało prawo do 3 jarmarków rocznie, ale w 1693 r. odbywało się ich już 8. Po Gorajskich miasto przeszło w 1655 r. na własność Reyów, a w 1693 r. Szczuków. Ok. 1735 r. znalazło się w posiadaniu Potockich. Biłgoraja nie omijały wojny. W 1648 r. miasto zostało zajęte przez wojska Chmiełnickiego, w 1655 r. w znacznej mierze zniszczyli je Szwedzi, a w 1672 r. przeszli tędy Tatarzy. Początek XVIII w. to przemarsz wojsk podczas wojny północnej.
Już w XVI I w. Biłgoraj słynął jako ośrodek sitarski, wtosiankarski (wytwarzanie siatek z włosia końskiego) i lubiarski (wycinanie drewnianych łubów na ramy do sit). Pierwsze dane o istnieniu cechu sitarzy pochodzą z 1710 r. W 1860 r. było tu ponoć aż 1800 sitarzy. Charakteryzował ich oryginalny strój i specjalny wygląd domów. Pamiątką z tych czasów jest zachowana w centrum Biłgoraja dawna zagroda sitarska - obecnie muzeum. O sitarzach zachował się także interesujący przekaz. Ponoć, gdy wybierali się oni na jarmark urządzali tzw. „żałosne". Udający się w drogę odprowadzani byli przez wszystkich do świętej figury na skraju miasteczka i tam raczeni okowitą na odwagę. Jeżeli wszystko poszło dobrze, po powrocie urządzano tzw. „radosne".
Po pierwszym rozbiorze Polski Biłgoraj znalazł się w zaborze austriackim, ale w 1776 r. powrócił do Polski, W 1792 r. miasto zajęły wojska carskie. W 1795 r. tereny te ponownie znalazły się w zaborze austriackim. W 1809 r. trafiły do Księstwa Warszawskiego, a w 18)5 r. do Królestwa Polskiego. Od 1806 r. właścicielem Biłgoraja byt Stanisław Nowakowski, potem rodzina Płato-nowów. W 1864 r. odsprzedali oni miasto rządowi rosyjskiemu.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Biłgoraju mieszkało 5010 Żydów i 3175 Polaków. 8 IX 1939 r. miasto zostało zbombardowane, a 3 dni później podpalone przez hitlerowskich dywersantów, spłonęło wtedy kilkaset budynków. Od kwietnia 1944 r. funkcjonował w Biłgoraju obóz przejściowy dla przesiedleńców. W maju utworzono następny obóz w pobliskiej wsi Puszcza Solska. 4 VII 1944 r. w lesie Rapy pod Biłgorajem rozstrzelano partyzantów, którzy dostali się do niewoli podczas akcji Sturmwind II (por. opis Osuch). Poległych upamiętniają krzyż i pomnik. Na cmentarzu parafialnym w Biłgoraju znajdują się mogiły partyzantów i żołnierzy września 1939 r. Z wojny miasto wyszło z sięgającymi blisko 80% zniszczeniami i utratą polowy ludności (4,5 tyś.).
Z czasów powojennych warto wspomnieć o założonej w 1984 r. Wiosce Dziecięcej im. Dzieci Zamojszczyzny - placówce obejmującej zespół domków jednorodzinnych dla rodzin zastępczych.
Zabytki:
l. Kościół dekanalny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Na początku XVIII w. wzniesiono w tym miejscu drewniany kościół, w miejsce starszego. Obecna murowana świątynia powstała w latach 1732-1755. Budowę rozpoczęto z fundacji ks. Mateusza Pawłowicza, a dokończył ją generał artylerii Eustachy Potocki. Później kościół był wielokrotnie remontowany. W latach 1883-1885 dokonano przebudowy fasady i nadbudowano wieżę. W 1939 r. spłonęło zabytkowe wyposażenie kościoła. Wewnątrz, w ołtarzu głównym, obraz przedstawiający Wniebowzięcie Matki Bożej. W kościele znajduje się także obraz przedstawiający płonący we wrześniu 1939 r. Biłgoraj. W ogrodzeniu z XIX w. zwraca uwagę kapliczka na kolumnie (z datą 1699 r.), wystawiona z okazji śmierci ostatniego innowiercy.
2. Kościół i klasztor franciszkanów znajdujący się na terenie dawnej wsi Puszcza Solska, włączonej w 1954 r. do Biłgoraja. Wieś ta powstała przed 1603 r. z inicjatywy kanclerza Jana Zamoyskiego. Wtedy to na miejscu objawień św. Marii Magdaleny wzniesiono pierwszą kapliczkę. W 1644 r. Tomasz Zamoyski osadził tu ojców franciszkanów, budując dla nich kościół i drewniany klasztor. Murowany klasztor ufundowała Konstancja Zamoyska w 1778 r. W 1794 r. kościół spłonął, a władze carskie nie zezwoliły na budowę nowego. Przebudowano jednak jedno skrzydło klasztoru, tworząc tam kaplicę. Obecny kościół pw. św. Marii Magdaleny jest szóstym z kolei. Budowano go w latach 1921-1928 (jako wotum za zwycięstwo w wojnie z bolszewikami w 1920 r.). W ołtarzu głównym obraz św. Marii Magdaleny (prawdopodobnie z XVI I w.) i Matki Bożej Różańcowej (z lat 1939-1940). W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy św. Antoniego Padewskiego (z XVII-XVIII w.). Najświętszej Marii Niepokalanie Poczętej (XVIII w.). Matki Bożej Kodeńskiej (XVIII w.), św. Mikołaja (XVIII w.), św. Franciszka (XVIII w.), św. Floriana (XVIII w.) i ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego z 1836 r. Na wyposażeniu kościoła jest chrzcielnica z XVIII w. Warto wspomnieć także o 19-gtosowych organach z 1931 r. wykonanych przez Jagodzińskiego. Całości zespołu sakralnego dopełnia dzwonnica-brama z 2 pot. XVIII w.
W pobliżu, przy drodze do Tarnogrodu, znajduje się murowana kapliczka pw. św. Marii Magdaleny z końca XVIII w.
3. Cerkiew grekokatolicka wzniesiona w latach 1790-1793 z fundacji ks. Jana Zieniewicza. Obecnie użytkowana jest jako kościół rzymskokatolicki pw. św. Jerzego. W ołtarzu głównym obraz patrona świątyni. Na cmentarzu przykościelnym warto zobaczyć drewniany krzyż z 1841 r.
4. Zagroda sitarska z potowy XIX w. przy ul. Nadstawnej 50 (Krasickiego 32). Składa się z drewnianego domu, połączonego z warsztatem i zabudowań gospodarczych. Utworzono tu muzeum, czynne codziennie oprócz poniedziałków i dni poświątecznych w godz. 10.00-15.00, w środy 10.00-16.00.
5. Kirkut usytuowany przy zbiegu ulic Bartoszewskiego i Konopnickiej. Jego centralne miejsce zajmuje pomnik poświęcony pamięci Żydów pomordowanych w Biłgoraju i okolicy.
| 6. Kaplica św. Antoniego Padewskiego przy ul. Moniuszki.
7. Cmentarz rzymskokatolicki, tzw. „lapidarium", znajdujący się na grodzisku usytuowanym wśród mokradeł, 50 m na północ od ul. Lubelskiej, poza zabudową. Powstał w 1787 r. i użytkowany był do 1877 r. W 1970 r. wydano decyzję o jego likwidacji, ale szczęśliwie jej nie zrealizowano. W 1980 r. przeznaczono go na lapidarium sztuki sepulkralnej, wpisując wcześniej do rejestru zabytków. Zachowało się ok. 40 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1807 r.
8. Pomnik Ignacego Krasickiego z 1820 r., fundacji Stanisława Nowakowskiego (ul. Kościuszki). Nieopodal pomnik AK.
9. W majątku Rożnówka (na pid.-wsch. skraju miasta) pozostałości parku z początku XIX w. o charakterze romantycznym z siecią kanałów wodnych (3,3 ha, ul. Batorego). Był tu także dwór, który nie zachował się do dzisiejszych czasów.
W Biłgoraju znajduje się także Muzeum Rzemiosł Ludowych (ul. Kościuszki 4, na zapleczu Urzędu Miasta) czynne codziennie w godz. 10.00-15.00, oprócz poniedziałków i dni poświątecznych).
Komunikacja. Biłgoraj znajduje się na kolejowym szlaku Stalowa Wola - Zwierzyniec. Niestety, los tej linii nie jest pewny (por. uwagi o roztoczańskich liniach kolejowych zamieszczone w dodatku turystycznym). Dogodny dojazd autobusami PKS z Lublina i Zamościa (PKS i „Autona-prawy"). Z Biłgoraja mamy wiele połączeń autobusowych do większości puszczańskich miejscowości.
Noclegi. Dawny dom wycieczkowy obecnie znajduje się w stanie likwidacji. Pozostają jeszcze:
Leśny Ośrodek Szkoleniowy, ul. Zamojska 104, tel. (0-84) 686 47 35. Hotel, ul. Komorowskiego 3, tel. (0-84) 686 20 46, Hotel „Dodo", ul. Krzeszowska 61, tel. (0-84) 686 59 59.
Trasy turystyczne
Przez sam Biłgoraj przebiega tylko jeden szlak turystyczny - „roztocza-ński" (iótty). Na ptn. wiedzie on do Hedwiżyna (12 km), a na ptd. do Bidaczowa Starego (18 km, znacznie mniej ciekawy odcinek). Węzeł szlaków turystycznych stanowi pobliski Bidaczów Stary. Tam rozpoczynają się szlaki „walk partyzanckich": czerwony, prowadzący w Lasy Janowskie (por. trasy wokół Janowa Lubelskiego) i czarny, wiodący głównie przez lasy Puszczy Solskiej (do Tomaszowa Lubelskiego). Poniżej omawiamy odcinek szlaku czarnego z Bidaczowa do Górecka Kościelnego (45 km).
=====================================
Autor: Artur Pawłowski
ROZTOCZE
Puszcza solska, lasy janowskie i wyżyna wołyńska (czesc polska)
PRZEWODNIK turystyczny
Wydanie II
Warszawa 2000
|
Linki:
Biłgorajski serwis internetowy
Starostwo powiatowe
Nadleśnictwo Biłgoraj
Fundacja Kresy 2000
|
