Miasto znajduje się w kotlinie górnego biegu rzeki Wieprz na wysokości ok. 250 m n.p.m., przy dawnym trakcie z Krakowa do Kijowa. Jego herbem jest złota litera K na czerwonym polu. Nazwa odnosi się najprawdopodobniej do dwóch stów: „krasny" - piękny i „bród" - dogodna przeprawa przez rzekę. Data założenia osady nie jest znana. Prawdopodobnie nastąpiło to w połowie XVI w. Na pewno pierwszymi właścicielami byli Lipscy. W 1572 r. (lub 1576 r.) Krasnobród otrzymał prawa miejskie od króla Zygmunta III Wazy, z czym wiązało się prawo do 6 jarmarków rocznie i cotygodniowego targu. Kolejny właściciel to Andrzej Leszczyński. Później Krasnobród przechodzi w ręce Tarnowskich, potem Jackowskich, a pod koniec XIX w. w ręce Fudakowskich.
Warto wspomnieć, że wiek XVII to w Polsce czas zetknięcia katolicyzmu z protestantyzmem. Drudzy, po Lipskich, właściciele Krasnobrodu - Leszczyńscy - założyli zbór kalwiński, a w 1647 r. odbył się tu małopolski synod kalwiński. Wiek XVII to także czas objawień Matki Bożej na ziemiach wschodnich. Z tego okresu pochodzą sanktuaria postawione na miejscach objawień, z których najbardziej znana jest świątynia w Janowie Lubelskim. Sam Krasnobród określany jest jako „mata Częstochowa".
Utrzymujący się do dziś podział miejscowości na Podzamek i Podklasztor sięga XVII w. Podzamek wyrósł wokół rezydencji właścicieli, a Podklasztor byt osadą w sąsiedztwie klasztoru dominikanów, sprowadzonych tu z Janowa Ordynackiego (obecnie Janów Lubelski). Dominikanie opiekowali się drewnianym kościołem wystawionym przez Zamoyskich w miejscu objawienia się Matki Bożej Jakubowi Puszczykowi w 1640 r. W latach 1690-1699, została wzniesiona murowana świątynia ufundowana przez Marię Zamoyską (późniejszą Marysieńkę Sobieską), a projektowana przez Jana Michała Linka. Konsekracji kościoła dokonał biskup obrządku ormiańskiego ze Lwowa Deodat Naserowicz. Drewniany klasztor dominikanów spłonął w l pół. XVIII w. Staraniem Tarnowskich został jednak odbudowany, już jako murowany. W 1864 r. nastąpiła kasata klasztoru, a duszpasterstwo nad wiernymi przejęli księża diecezjalni.
Miasto łupili Szwedzi, potem Tatarzy. Przeciwko tym drugim właśnie z Krasnobrodu wyruszył Jan III Sobieski, doprowadzając do wygranej bitwy pod Narolem. Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) Krasnobród zostaje włączony do zaboru austriackiego, w 1809 r. do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. należy do Królestwa Polskiego. Wg spisu z 1857 r. w miejscowości było 158 domów i 1305 mieszkańców, w tym 1186 Żydów.
Na przełomie XVIII i XIX w. Krasnobród był ośrodkiem garncarstwa, produkcji gontów i meblarstwa. Stąd pochodzą malowane, zdobione ornamentami roślinnymi skrzynie krasnobrodzkie. W 1860 r. miasto dotknięte zostało przez nalot szarańczy, zjawisko przyrodnicze niespotykane w Polsce. 24 III 1863 r. miała tu miejsce wielka bitwa oddziału Marcina „Lelewela" Borelowskiego z wojskiem carskim (por. opis uroczyska św. Rocha). Po powstaniu Krasnobród utracił prawa miejskie, a odzyskał je dopiero w 1995 r.
W końcu XIX w. Krasnobród stał się słynny, dzięki jednemu z pierwszych w Europie zakładów przeciwgruźliczych. Założył go w 1884 r. doktor Alfred Rosę, z pochodzenia Francuz. Do miasta przyjeżdżali wtedy chorzy z całego kraju, przyczyną była nietypowa, ale bardzo skuteczna terapia. Sprowadzono bowiem Tatara, który z kobylego mleka sporządzał lek dla chorych.
Podczas I wojny światowej znaczącemu zniszczeniu uległ Podzamek. Na początku września 1939 r. we dworze właściciela Krasnobrodu, senatora Kazimierza Fudakowskiego, zatrzymali się członkowie polskiego rządu w drodze do Rumunii. Kilka dni później Krasnobród znalazł się w centrum walk frontu środkowego z Niemcami. 23 IX 1939 r., już po zajęciu Krasnobrodu przez Niemców, miasto zostało odbite na dwa dni przez żołnierzy 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich ppłk. Stachlewskiego (ich imię nosi obecnie tutejsza szkoła). W okresie okupacji niemieckiej miejscowość była kilkakrotnie pacyfikowana, a 5 VII 1943 r. większość mieszkańców wysiedlono.
Warto wspomnieć, że we wrześniu 1939 r. w Krasnobrodzie przechowywano obraz Jana Matejki „Batory pod Pskowem".
Obecnie miejscowość rozwija się w kierunku ośrodka turystyczno-uzdrowiskowego (bogate źródła solankowe). Oprócz ośrodków wypoczynkowych mieszczą się tu także: Dom Pomocy Społecznej dla ludzi starszych i Sanatorium Rehabilitacyjne dla dzieci ze schorzeniami reumatycznymi i górnych dróg oddechowych. Oprócz lasów turystyczną atrakcję Krasnobrodu stanowi zalew otwarty w 1974 r, zimą kuligi, a wspomnieć trzeba także o odbywających się w kościele od 1975 r. koncertach muzyki organowej.
Zabytki:
l. Zespól klasztorny oo. dominikanów składający się z: murowanego kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (lata 1690-1699), murowanego klasztoru (l pot. XVIII w.), a także ogrodzenia z bramkami i kaplicą (1778 r.). W latach 1767-1769 wzniesiono obecną fasadę kościoła, a w 1778 r. dodano kruchtę. Podczas okupacji świątynia została zamieniona przez Niemców na magazyn. Nad wejściem do kościoła znajduje się napis po łacinie, który w tłumaczeniu brzmi:
„Panu Największemu i Najlepszemu. Kosztem i nakładem Najjaśniejszej Marii Kazimiery Królowej Polski, towarzyszki życia św. pamięci najjaśniejszego i najpotężniejszego w świecie Jana III Króla Polski, jako wypełnienie ślubu za odzyskane w tym miejscu przed cudownym obrazem, a już bezpowrotnie utracone zdrowie, ten święty przybytek został wzniesiony ku czci Najświętszej Dziewicy Maryi i poświęcony w roku 1699". We wnętrzu znajduje się imponujący ołtarz główny oraz cztery ołtarze boczne - wszystkie późnobarokowe. Ołtarz główny został wykonany z drewna sosnowego przez Jana Mauchera w latach 1774-1776. Znajdują się w nim 4 figury: św. Jacka, św. Dominika, Sw. Wincentego Ferreriusza i św. Tomasza z Akwinu. W górnej części obraz przedstawiający nawiedzenie św. Elżbiety przez Matkę Bożą (XVIII w.). W centralnej części głównego ołtarza znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej, nieznanego autora, z l poi. XVII w. Ma on wymiary 9 x 14 cm i jest umieszczony na tle powiększonej kopii. Oryginalny obraz jest odbitką litograficzną, wykonaną na papierze mszalnym. Został on znaleziony po najeździe kozackim, w miejscu objawień na wiosnę 1649 r. Obraz przypomina dzieło Francesco Raiłboliniego z Bolonii, znajdujące się w Pinakotece Monachijskiej. Przedstawia Matkę Bożą adorującą Dzieciątko, wokół pęk kwitnących róż, nad nimi gołąb symbolizujący Ducha Sw. W głębi widoczny jest kościół. U dołu obrazu widnieje łaciński napis, w tłumaczeniu brzmi on następująco: „Dziecię piękniejsze od słońca. Dziewica jak słońce jaśniejąca. Oglądajcie na niebie i na ziemi Boga". Po jego obu stronach, między kolumnami, w pozłacanych ramach, znajdują się napisy: „Opuściłaś las i wodę, toś miejsce obrała, znak to jest iż nas kochasz i dawniej kochała" (z lewej) i „Pośrodku lasu mieszkasz, tu rzeka łask płynie, nieznana niegdyś w lesie, tu obóz twój słynie" (z prawej). W 1965 r. obraz ten został ukoronowany.
Ołtarze boczne po lewej: w pierwszym obraz św. Józefa, w drugim św. Anny, przesłaniany obrazem św. W. Ferreriusza. Ołtarze boczne po prawej: w pierwszym obrazy Matki Bożej Częstochowskiej (przesłaniany okresowo obrazem Matki Bożej Różańcowej) i św. Jacka; w drugim obrazy św. Walentego i św. Franciszka. W kościele znajduje się także tzw. ołtarz soborowy z ante-pedium z XVII w. pochodzącym z ołtarza prywatnej kaplicy Jana III Sobieskiego. Świątynię zdobią obrazy 12 apostołów oraz św. Antoniego, św. Mikołaja, św. Bartłomieja i św. Rocha. Świątynia posiada 33-gtosowe organy, wykonane w 1975 r. w zakładzie Kamińskich w Warszawie. W okresie letnim odbywają się tu koncerty organowe. Ich kierownikiem artystycznym jest wybitny organista Marek Kudlicki. Odpust 2 lipca ku czci Matki Bożej Jagodnej.
Na cmentarzu kościelnym figura z 1646 r., w formie kolumny z kapliczką na szczycie, upamiętniająca objawienie Matki Bożej Jakubowi Puszczykowi, a także pomnik poświęcony papieżowi Janowi Pawłowi II. Na dziedzińcu klasztornym drewniany spichlerz z 1795 r. Obecnie mieści się w nim wystawa wieńców dożynkowych, to część parafialnego muzeum. Jego kustoszem jest miejscowy proboszcz ks. Roman Marszalec, kontynuujący zamysł ks. Kazimierza Wójtowicza.
Obecnie funkcjonują ciekawie przygotowane ekspozycje: geologiczna, garncarstwa krasnobrodz-kiego, przyrodnicza: flory i fauny Roztocza (ponad 600 eksponatów, przygotowana przez ks. Wiesława Oleszko), wsi krasnobrodzkiej (m.in. ze wspomnianą ekspozycją wykonanych ręcznie kapliczek i wieńców dożynkowych), a w kościele maryjna.
Za kościołem, w parku, znajduje się Kalwaria. Rzeźbione stacje drogi krzyżowej z drewna lipowego wykonane zostały w latach 1980-1981 r. według projektu niepełnosprawnego artysty Lucjana Boruty z Drohiczyna. Jest on również autorem górującego nad Krasnobrodem krzyża na Chelmowej Górze.
2. Paląc Leszczyńskich, murowany, piętrowy, z kolumnowym portykiem. Został wzniesiony w l pot. XVI I w., później przebudowywany. Zniszczony w 1914 r., odbudowany w 1917 r. wg projektu Jana Koszye-Witkiewicza. Znajdowały się tu m.in. biblioteka licząca kilka tysięcy woluminów i zbiory porcelany kopenhaskiej. Obecnie w budynku mieści się Sanatorium Rehabilitacyjne dla dzieci im. J. Korczaka. Wokót pałacu zachował się piękny park dworski w stylu angielskim. Zajmuje on powierzchnię 2 ha. W szkole przy sanatorium utworzono sezonowe schroniska PTSM.
3. Kapliczka „na wodzie", drewniana. Pierwotna, ufundowana przez Marię Zamoyską, obecna z XIX w., remontowana w 1946 r. Ma ona kształt litery „f i składa się z dwóch, połączonych, kaplic. W ich wnętrzu kopie cudownego obrazu Matki Bożej Krasnobrodzkiej. Pod kaplicą znajduje się silne źródło, które według legend przywróciło zdrowie Marii Zamoyskiej (późniejszej Marysieńce Sobieskiej). _ródto do dziś słynie z leczniczych właściwości, podobno także „przywraca miłość". Nieopodal kapliczki znajdują się dróżki różańcowe z kapliczkami powstałe staraniem miejscowego proboszcza Romana Marszalca. Wykonawcą był Andrzej Gontarz z Krasnobrodu. Od źródełek do pobliskiej rzeki Wieprz okresowo płynie strumień Krupiec.
| Droga do kapliczki „na wodzie" prowadzi przez aleję Najświętszej Marii Panny obsadzoną pomnikowymi kasztanowcami białymi, klonami pospolitymi, brzozami brodawkowymi i topolami białymi. Wśród drzew kilka kapliczek różańcowych (tajemnice radosne), postawionych w XIX w. Pierwsza po prawej - idąc od strony kościoła - to murowana, barokowa kaplica pw. św. Onufrego Pustelnika. Została ona zbudowana na planie czterolistnej koniczynki. Druga, po tej samej stronie, to drewniana kaplica pw. św. Antoniego z Padwy. Po przeciwnej stronie znajduje się podobna, także drewniana, kaplica pw. św. Anny. Warto wspomnieć, że jeszcze w XIX w. przy tej alei stało osiem kaplic.
4. Kaplica pw. św. Rocha - por. trasa 6.
5. Zespól kilkunastu figur i kapliczek, znajdujących się niemal przy każdej ulicy Krasnobrodu. Wśród nich, przy zbiegu ulic 3 Maja i Lelewela, warto zatrzymać się przy figurze św. Wincentego Ferreriusza z 1779 r. Natomiast przy ul. 3 Maja uwagę zwraca figura św. Jana Nepomucena z 1882 r. Wspomnieć trzeba także o pomniku znajdującym się naprzeciw Urzędu Miasta i Gminy. Napis na tablicy głosi: „Dla uczczenia 140 rocznicy uchwalenia Wiekopomnej Konstytucji 3 Maja 1791 r. - Mieszkańcy Krasnobrodu 3 maja 1931 r.". Po wojnie tablica przechowywana była na strychu szkoły (obecnie siedziba wspomnianego urzędu), na swoje miejsce powróciła dopiero w latach osiemdziesiątych.
Na cmentarzu parafialnym mogiły wojenne, z różnych okresów historycznych: powstania styczniowego, l i II wojny światowej. Spoczywa tu 45 powstańców, którzy stoczyli bitwy z wojskami rosyjskimi w okresie od 24 III 1863 r. (data bitwy na uroczysku św. Rocha) do 811864 r. Upamiętnia ich pomnik z rzeźbą orła trzymającego w dziobie wieniec laurowy. Na tym samym cmentarzu kwatery 37 żołnierzy armii austriackiej i 50 rosyjskiej poległych w 1915 r. Spoczywa tu także 491 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w okresie 17-26 IX 1939 r. pod Jacnią i Krasnobrodem.
Komunikacja
Do Krasnobrodu dojechać można autobusami (PKS, „Autonaprawa", przewoźnicy prywatni). Kursy głównie z Zamościa, Tomaszowa Lubelskiego i Zwierzyńca. Na starszych mapach widnieje jeszcze stacja PKP Krasnobród (później Józefów Roztoczański), znajduje się ona jednak w odległości 17 km od miasta. Najbliższa stacja to Długi Kąt (10 km). Por. uwagi o rozto-czańskich liniach kolejowych zamieszczone w dodatku turystycznym.
Informacja turystyczna. Obsługa ruchu turystycznego (informacje o noclegach, w tym agro-turystyka) tel. (0-84) 660 76 56, (0-84) 660 71 17. Informację turystyczną prowadzi Centrum Oświaty i Kultury i Sportu tel. (0-84) 660 75 23. Krasnobrodzie Stowarzyszenie Turystyczne (0-84) 660 75 25.
Noclegi. Camping „Jeżyk" (nad zalewem, ul. Młyńska, sezonowy), tel. (0-84) 660 71 01. Pensjonaty: „Marta", ul. Lelewela 12, tel. (0-84) 660 75 48; „Staś", ul. Leśna 7, tel. (0-84) 660 70 75;
„Michaś", Targowa 6a, tel. (0-84) 660 71 47; „U Buzunów", ul. Lelewela 46a, tel. (0-84) 660 70 49;
„Celina", ul. Cicha 9, tel. (0-84) 660 71 82, „Pod kasztanami", al. Najświętszej Marii Panny 7, tel. (0-84) 660 72 43. OSiR, nad zalewem (sezonowy), tel. (0-84) 660 76 56. Całoroczne jest Centrum Szkolenia i Rekreacji Korporacji Energetycznej Zamość (ul. Kościuszki 57), tel. (0-84) 660 72 75. Ośrodki wypoczynkowe sezonowe: Komendy Wojewódzkiej Policji (ul. Sikorskiego 31), Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego (w lesie za Domem Starców), Cementowni Chełm „Portland" (ul. Wczasowa 3), a także ośrodki w Krasnobrodzie Pszczelińcu: Zakładów Mięsnych, Urzędu Wojewódzkiego, Delii, Społem. Wiele kwater prywatnych i gospodarstw agroturystycznych (informacje pod podanym wyżej telefonem biura obsługi ruchu turystycznego). Sezonowe schronisko PTSM znajduje się w szkole przy sanatorium dla dzieci (dawny paląc Leszczyńskich). Dawne schronisko w szkole przy ul. Lelewela w 1998 r. zostało zamknięte.
Trasy turystyczne
Przez Krasnobród przebiegają następujące szlaki turystyczne: „partyzancki" znakowany kolorem czerwonym (w tej części przewodnika opisujemy odcinek Krynice - Kosobudy, 36 km) i zielony „im. W. Podobińskiej" (tu opisujemy odcinek Krasnobród - Lipsko, 26 km, na płd. szlak prowadzi do Suśca przez Wapielnię, por. trasa 13). W Krasnobrodzie rozpoczyna się czarny szlak „łącznikowy" do zalewu w Majdanie Sopockim i dalej do Nowin (14 km, trasa 4). Wyznakowano także ścieżkę przyrodniczo-dydaktyczną do Hutek (6 km) i dwie trasy spacerowe: do kapliczki na uroczysku św. Rocha (6 km) i do wsi Szur (8 km). Dodatkowo opisujemy trasę spacerową po krasnobrodzkich jarach i wąwozach (10 km).
=====================================
Autor: Artur Pawłowski
ROZTOCZE
Puszcza solska, lasy janowskie i wyżyna wołyńska (część polska)
PRZEWODNIK turystyczny
Wydanie II
Warszawa 2000
|
Linki:
|
