Miasto położone na niewielkim wzniesieniu w dolinie rzeki Huczwy, niegdyś oblane jej wodami i jeziorami. Powstało przy średniowiecznym trakcie z Lublina na Ruś. Do 1802 r. zwane było Rubieszów. Osada istniała już w XIII w. i leżała na terenie Księstwa Halicko-Włodzimier-skiego. Można przypuszczać, że powstała w połowie tego stulecia, po zniszczeniu przez Tatarów grodu Wołyń w pobliskim Gródku. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1255 r. i odnosi się do towów księcia halicko-wlodzimierskiego Daniela, który w jej pobliżu upolował sześć dzików. Niebawem Hrubieszów stal się centrum okręgu grodowego - czyli tzw. wołości - i przejął funkcję administracyjną grodu Wotyń. W XIV w., wraz z księstwem bełskim został włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1387 r. w granicach Polski. Na krótko trafił w ręce księcia mazowieckiego Siemowita IV. Już pod koniec XIV w. stanowił własność królewską. Prawa miejskie otrzymał w 1400 r. z rąk króla Władysława Jagiełły. Biskup chełmski Jan Biskupice sprowadza do miasta w 1416 r. dominikanów. W l pół. XV w. zostaje utworzone hrubieszowskie starostwo niegrodowe, będące enklawą ziemi chełmskiej na terenie księstwa bełskiego. Istniejący tu już od XIV w. drewniany zamek staje się siedzibą starosty. W 1450 r. Kazimierz Jagiellonczyk nadaje miastu przywilej nakazujący kupcom zmierzającym na Ruś zatrzymanie się w mieście i prowadzenie handlu. W latach 1473-1490 miasto było siedzibą diecezji chełmskiej. W 1502 r. następuje odnowienie lokacji na prawie magdeburskim przez króla Aleksandra Jagiellończyka. W tym Stuleciu ma miejsce największy rozwój miasta. W tym czasie otoczono je również wałami z bramami: Bełską i Chełmską. W 1588 r. starostwo hrubieszowskie otrzymuje w dzierżawę hetman Stanisław ólkiewski, a od 1627 r. królewicz Władysław Waza. W 1616 r., w ciągu jednego roku, powstało tu aż 16 różnych cechów, m.in. piekarski, szewski, bednarski, kotlarski, grabarski i złotników. Najazdy tatarskie (największe w 1640 i 1672, miejsce bitwy związane z tą drugą datą do dziś nosi nazwę Tatarska Góra) i kozacki w 1648 r., a także częste pożary, wybuchające wśród gęstej zabudowy, przyczyniają się do powolnego upadku miasta. Mimo to w 1772 r. król August II potwierdza przywileje miejskie.
W wyniku pierwszego rozbioru Hrubieszów trafia do zaboru austriackiego. W 1799 r. rząd austriacki przekazuje miasto Ignacemu Cetnerowi, wojewodzie bełskiemu, a ten odsprzedaje je Stanisławowi Staszicowi. Od 1809 r. wchodzi ono w skład Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. W 1810 r. Hrubieszów zostaje siedzibą powiatu - znów przychodzi czas rozwoju. Szczególnie sprzyjało temu założone przez Staszica w 1816 r. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, funkcjonujące do 1945 r. W 1828 r. byto tu aż 500 zakładów tkackich. W 1856 r. Hrubieszów by) większy od Zamościa. Do 1866 r. znajdował się w rękach prywatnych.
W Hrubieszowie, w rodzinie ubogiej szlachty Głowackich herbu Prus, przyszedł na świat w 1847 r. syn Aleksander, późniejszy słynny pisarz tworzący pod pseudonimem Bolesław Prus.
Podczas wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 r. pod Hrubieszowem armia Budionnego przekroczyła Bug. Sowieci zostali stąd wyparci 6 IX.
Centrum miasta stanowi obszerny, czworoboczny rynek, dziś rozdzielony kompleksem kramów i domów. Od rynku odchodzi siedem ulic, a w jego sąsiedztwie znajdują się najciekawsze zabytki miasta - kościół i klasztor dominikanów oraz cerkiew prawosławna. W uliczkach, oddalonych nieco od rynku, napotkamy malowniczą zabudowę dworkową, tonącą w zieleni. Ciekawostką jest, położona na ptn. od rynku, ul. Wodna. Według podań niegdyś funkcjonowała pod nazwą Winnice. Plantacje tej rośliny tam wprawdzie nie rosły, ale byty za to liczne piwnice, gdzie przechowywano wina importowane z Węgier.
Oprócz wspomnianych Staszica i Prusa z Hrubieszowem byli także związani Bolesław Leśmian (napisał tu tomik poezji „Łąka"), Abraham Stern (konstruktor maszyn rolniczych i pierwszej na świecie maszyny liczącej), Henryk Dobrzański (słynny „Hubal", jeszcze przed wrześniem 1939 r. mieszkał tu przez kilka lat), Mieczysław Becker (współkonstruktor pojazdu księżycowego „Rover" wykorzystanego w misjach Apollo l i 2), Stefan Dechateau (konstruktor sarkofagu dla elektrowni w Czarnobylu) i prof. Wiktor Zin. Swoje obrazy maluje tu Stanisław Bodes, artysta amator specjalizujący się w malarstwie batalistycznym.
Wśród dawnych zwyczajów ludności wiejskiej okolic Hrubieszowa warto wspomnieć o tzw. „płukaniu zębów", które ponoć miało miejsce zawsze w środę popielcową, po nabożeństwie. Po wyjściu z kościoła wierni wstępowali do karczmy i rozpoczynali „płukanie", które polegało na wzajemnym częstowaniu się wódką. A na marginesie tego mocnego alkoholu, podobno w niektórych wsiach regionu hrubieszowskiego podawano go niegdyś w misce, z której - goście i domownicy bili go drewnianymi łyżkami. Zwyczaje te opisał w 1939 r. regionalista M. Baruś w pracy „Powiat hrubieszowski".
Zabytki:
l. Kościół i klasztor dominikanów wzniesiony w latach 1736-1766, w miejscu starszego pochodzącego z 1695 r. Jego powstanie zawdzięczamy fundacji kasztelana bieckiego Józefa Kuropatnickiego i jego żony Zuzanny z Kurdwanowskich. Po kasacie w 1781 r. konwent istniał jeszcze do 1819 r. Cały zespół tworzą:
- kościół pw. św. Mikołaja, murowany, barokowy, zbudowany pod koniec l pot. XVIII w. Konsekrowany w 1750 r., a od 1786 r. używany jako parafialny. Ołtarz główny w stylu regencji (z pół. XVIII w.), dwa boczne ołtarze rokokowe i ławki wczesnobarokowe (z l pół. XVII w.)
-klasztor murowany, piętrowy, na rzucie litery L, powstał w latach 1736-1766. Podczas przebudowy na szkołę ok. 1827 r. usunięto sklepienia zastępując je stropami, powiększono okna i zmieniono podziały wewnętrzne.
2. Cerkiew prawosławna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, budowana w latach 1873-1875, na miejscu poprzedniego kościoła parafialnego rozebranego w 1796 r. Jest to bardzo malownicza budowla, zwieńczona wieloma cebulastymi hełmami różnej wielkości.
3. Barokowa plebania z 1746 r., w formie dworu krytego mansardowym dachem. To tu urodzi! się Bolesław Prus.
4. Dawna cerkiew grekokatolicka pw. św. Mikołaja, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Stanisława Kostki. Świątynię wzniesiono w latach 1795-1828.
5. Dawna cerkiew prawosławna, z 1910 r., obecnie kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
6. Dworek „Du Chateau", zgodnie z datą w naczółku wzniesiony w 1791 r. (choć niektórzy twierdzą, że wcześniej) w miejscu dawnego zamku. Malowniczą bryłę dworu urozmaica mansardowydach i czterokolumnowy portyk. W pot. XIX w. do dworu dobudowano oficynę wschodnią, a w 1941 r. zachodnią, wzorowaną na poprzedniej. Obecnie znajduje się tu Muzeum Regionalne (ul. 3 Maja 11), czynne wt.-pt. 9.00-16.00, sob.-niedz. 9.00-15.00.
7. Klasycystyczny zespól pałacowy Kisewetterów z l pot. XIX w.
8. Dwór Golakowskich z 2 pot. XIX w., położony w tadnym ogrodzie (ul. 3 Maja 17).
| 9. Kramy miejskie, tzw. „sutki" lub „jatki"", z początku XIX w., znajdujące się pośrodku rynku.
Ciekawostką jest stara kapliczka, znajdująca się przy ul. Pilsudskiego, wśród całkowicie już współczesnego blokowiska. Interesujący jest również stary dąb rosnący przy zbiegu ulic Dobrzań-skiego „Hubala" i 3 Maja. Ponoć miał pod nim, w 1693 r., odpoczywać sam Jan Sobieski.
Komunikacja
Hrubieszów znajduje się przy linii kolejowej z Zamościa (jej los nie jest jednak pewny, por. uwagi o roztoczańskich liniach kolejowych zamieszczone w dodatku turystycznym). Stąd także odjeżdżają autobusy (PKS i „Autonaprawa") do wielu miejscowości regionu. Komunikacja prywatna funkcjonuje głównie na trasie Zamość - Hrubieszów.
Noclegi
Schronisko sezonowe „Bursa międzyszkolna", ul. Zamojska 16a, tel. (0-838) 26 51. Hotel „Elf", ul. Zamojska 12, tel. (0-838) 50 12, lub 50 13. Uwaga! W Hrubieszowie planowane są zmiany numerów telefonów! W okolicznych miejscowościach (Horodło, Zosin, Husynne, Wieniawka) liczyć można na kwatery agroturysłyczne. Powołano nawet Horodeislde Stowarzyszenie Kwaterodawców. Adres: 22-523 Horodło, tel. (0-84) 651 51 01. Informacje można także uzyskać pod tel. (0-838) 16 089.
Trasy turystyczne
Rozpoczyna się tu szlak „nadbużański" znakowany kolorem czerwonym, prowadzący na ptn. wzdłuż biegu rzeki Bug. Pierwszy odcinek wiedzie z Hrubieszowa do Horodła, opisujemy go jako alternatywną wersję trasy 75.
W przewodniku proponujemy trzy trasy samochodowe: Zamość - Hrubieszów (48 km), Hrubieszów - Tomaszów Lubelski (59 km), Hrubieszów - Horodło - Hrubieszów (48 km) i dwie rowerowe (możliwe do pokonania także samochodem) Hrubieszów - Hrebenne (96 km) oraz Hrubieszów - Dothobyczów (32 km).
=====================================
Autor: Artur Pawłowski
ROZTOCZE
Puszcza solska, lasy janowskie i wyżyna wołyńska (część polska)
PRZEWODNIK turystyczny
Wydanie II
Warszawa 2000
|
Linki:
Lubię Hrubieszów
Hrubieszów info
Starostwo powiatowe
Gmina Hrubieszów
Strona Lokalnej Grupy Działania - Hrubieszów
|
